این رقابت استعدادكش!
بوشهر دوازده سال یا دقیق تر دوازده بهار، از بهترین سال های عمر همه ما پشت میز و نیمكت های مدرسه سپری شد. مسیری كه عرف اجتماعی، آرزوی پدر و مادرها و هزاران دلیل دیگر پیش پای همه ما گذاشته است. هدف هم از قبل تعریف شده، همان عرف اجتماعی و آرزوی والدین، كنكور و دانشگاه و «چیزی شدن» برای سربلندی خانواده...
در میانه تکرار این داستان برای میلیون ها کودک و نوجوان ایرانی اما علاقه شخصی، کشف توانایی و استعداد دانش آموز و حتی نیازهای جامعه و تامین شغل فرد هیچ جایی در این راه از پیش طراحی شده ندارد.
مدرسه و دانشگاه برای بسیاری از ما قصّه ی بی خوابی و سالهای بر باد رفته است. انبوه درس و مشق هایی که هیچکدام در زندگی روزمره دردی از ما دوا نکرد. امروز نه چیزی از مشتقات به یاد داریم و نه مثلثات و جبر و احتمال و انتگرال در هیچ یک از مناسبات اجتماعی به کارمان آمد!
آموزش یا استعدادکُشی؟!
خیلی از جامعه شناسان و متخصصین حوزه ی آموزش، این شکل از تعلیم و تربیت عمومی را یک نوع استعدادکُشی می دانند. مدارسی که حتی به قدر یک دفتر یا چند سطر هم نه مهارت های فردی و زیست اجتماعی آموزش می دهند و نه بُعد تربیتی و پرورشی آنها مشهود و ملموس است. این شیوه منجر به تربیت نسل هایی با سواد نه چندان عمیق، بدون ایده های بزرگ و خالی از عطش یادگیری می شود.
کنکور غیراستاندارترین نوع آزمون است
«محمد بحرینی»، فرهنگی باسابقه و مدرس دانشگاه در گفت و گو با ایسنا عنوان می کند: «کنکور غیراستاندارترین نوع آزمون است و فقط روی حافظه محوری مانور می دهد. اگر ساز و کار درست شود، حذف کنکور به نفع استعدادهای مختلف است. اصلا معنا ندارد که ما همه ی استعدادها را با تست بسنجیم.»
تعریف شدن کنکور بعنوان هدف، نقطه آغاز انحراف نظام آموزشی ماست. آن هم هدفی آرمانی که پرورش نسل آینده است. چیزی که به کلی با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در تناقض است.
این روزها ملاک یک مدرسه خوب میزان قبولی های آن در کنکور است، بی توجه به اهداف دیگر، رتبه ی کنکور بدل به تنها استاندارد والدین و جامعه برای سنجش مقبولیت یک مدرسه است. مهارت های زندگی، آموزشِ پرورش محور، خلاقیت فردی و ارزش هایی چون کتابخوانی و سواد اجتماعی به کلی فراموش یا کمرنگ شده اند.
استانداردهای غلط!
بحرینی معتقد می باشد تاکید روی حافظه محوری از دانش آموزان و استعدادهای مختلف آنان، عمدتاً شاگردانی بسان دستگاه های کپی ساخته که به شدّت در مهارت های زندگی، رفتار و فرهنگ سازمانی و ارتباطات اجتماعی ضعیف هستند و قدرت ایجاد تغییرات مثبت در زندگی برمبنای اندوخته هایشان را ندارند. تاکید آموزش نظری و بی توجهی به نتایج عملی هنرستان ها هم به این مسئله دامن زده است و این عیب از برنامه های خود آموزش و پرورش است که بر امتحانات نهایی و کنکور تاکید دارد.»
چنین دیدگاهی منجر به تربیت «دانش»آموز که نه، ماشین های تست زنی شده است. به شکلی که آرزوهای یک جوان، بی خوابی ها، تصویر و تصورش از آینده و تمام امیدش به همین مهارت تست زنی بستگی دارد.
کنکور یک تکنیک است
«میلاد دخانچی»، پژوهشگر حوزه مطالعات فرهنگی معتقد است: «کنکور بیشتر یک تکنیک است. در کنکور پردازش دیتا -داده های خام- به شکل خاصی است که لزوما درک مفهومی مطالب را در بر نمی گیرد، لزوما فرد دانشی کسب نمی کند و فقط انتزاعش را می فهمد. ضمن اینکه روش یادگیری افراد با هم متفاوت می باشد و قاعدتا همه افراد با ساختار ذهنی متفاوت قادر به همراهی با این سیستم آزمونی نیستند.»
بار مالی کنکور برای خانواده ها
در شرایط اقتصادی امروز کشور، تهیه کتابها و دی وی دی های آموزشی و کلاس های آمادگی، برای بسیاری از خانواده ها مقدور نیست، و این یعنی کاهش قدرت تست زنی و در نتیجه تغییر نتیجه کنکور! همین یک عامل سبب ایجاد و تداوم شکاف طبقاتی و سرخوردگی اقشار محروم می شود.
علاوه بر این، کاهش حجم کتب درسی و تغییرات هرساله آن و از سویی رشد قارچ گونه کتب و موسسات آمادگی کنکور در شکل گیری این وضعیت موثر بوده است.
مافیای کنکور یا ایرادات ساختاری؟!
محمد بحرینی که خود سال ها در مدرسه و دانشگاه تدریس کرده است، درباره حجم کتب درسی به ایسنا می گوید: «حجم کتاب های درسی باید استانداردسازی شود. هیچ جای دنیا در سال سوم دبستان جدول ضرب را آموزش نمی دهند و این مسئله به خصوص در دوره ابتدایی باید اصلاح گردد. اما اینکه پشت سر هر کتاب درسی کلّی کتاب کمک آموزشی و تست سبز می شود، غیر از سوداگری افراد و موسسه های خاص نیست. کتابی که چاپ می شود، توضیح و تدریسش با معلم است و کتاب های ویژه معلم هم به شکل تخصصی برای هر درس تولید می شود. دیگر چه نیازی به اضافه کاری و موازی کاری است؟»
وی افزود: «اگر مطالبی که در این کتاب های کمک آموزشی -فراتر از کتاب- می گنجانند لازم است، پس در کتاب درسی قرارش دهند، اگر لازم هم نیست، فلسفه این کتاب ها چیست جز سوداگری؟ و اگر واقعا هدفشان کمک به آموزش است، این کتاب ها را فقط برای گروه های آموزشی چاپ کنند، نه دانش آموزان!»
کسب منفعت در حاشیه نظام آموزشی
مافیای کنکور گرچه شاید عنوانی گزاف باشد اما همین تغییرات مکرر کتب درسی، به شکل گیری منافعی برای این موسسات در حاشیه ی نظام آموزشی منجر گردیده است. شاید یکی از عوامل مخالفت با تعویق کنکور در شرایط شیوع کرونا، همین منافع اقتصادی موسسات آموزشی باشد.
محمد بحرینی در پاسخ به تردیدها در وجود چنین مافیایی می گوید: «متاسفانه این مافیا هست. پرقدرت هم هست. آنقدر پرقدرت که وزیر عوض می کند و نماینده همراه خود می کند. به میزان درآمد موسسات کنکور نگاهی بیندازیم و ببینیم چرا هیچ کس قدرت حذفشان را ندارد. سازوکارشان هم اوّل همین آمار درصد قبولی کنکور است که وزارت از استانها و استان به تبعیّت از مناطق می خواهد و رقابت ایجاد می کنند و این بد است. یعنی شما که مدیرکل یا رئیس آموزش و پرورش هستی، مجبور می شوی کلّی هزینه کنی تا از قافله عقب نمانی. حال آنکه کنکور یک مسئله ی خارج از محدوده ی آموزش و پرورش است و بیشتر جنبه ی شغلی دارد که خود متولّی جداگانه دارد، اما بارش را مدارس و آموزش و پرورش بر دوش دارند.»
مدارس غیردولتی و مساله عدالت
این فرهنگی دانشگاهی و فعال رسانه ای از نص صریح قانون درباره رایگان بودن آموزش می گوید و وجود مدارس غیرانتفاعی را یک پدیده قرون وسطایی می داند. او درباره نقش آموزش و پرورش درباره شکل گیری این مدارس می گوید: «مدارس غیردولتی فقط یک برنامه ی ضد قانون اساسی است که دارا و ندار را از هم متمایز می کند و از روز اول در ایران توسط کسانی پایه گذاری شد که هم پول داشتند و هم دستشان در دست قدرت بود که اهداف انقلاب اسلامی و قانون اساسی را دور زدند. برنامه های آموزش و پرورش در توسعه مدارس غیردولتی و دادن امتیازات بی حدوحصر به خود اعضای آموزش و پرورش، متاسفانه مافیای درون سازمانی ساخته است.»
بحرینی می افزاید: «برنامه آموزش و پرورش برای اعطای کلاس، معلم و نیروی پشتیبان به مدارس دولتی اینگونه است که حتما باید به آمار خاصی دست یابند تا نیرو در اختیار مدرسه قرار دهند. روز و شب هم از وزیر گرفته تا مدیران کل و روسای مناطق به شکل مرتب مدیران مدارس دولتی را تهدید می کنند که در صورت دریافت هرگونه وجه، لغو ابلاغ می شوند. سرانه ای هم به مدارس تعلّق نمی گیرد. طبیعی است در چنین فضایی که دستانت را می بندند، شما نمی توانید نقاش شوید! اگر جایی هم در شهرهای بزرگ می بینید که برخی از مدارس دولتی بدون دستگاه نفس می کشند، یا خیّری متموّل پشت مدرسه هست یا مدرسه شهریه های متفاوت می گیرد. از ۵۰۰ هزار تومان تا چند میلیون... حالا از آن طرف هر کسی نفوذی و رانتی داشته، بهره برده و امتیازی به نام مدارس غیردولتی گرفته و منزل شخصی اش را تبدیل به مدرسه کرده، یعنی یک مکان کاملاً غیراستاندارد با اتاق هایی شبیه مرغدانی، بدون کارگاه و آزمایشگاه که به ازای ۵۰ دانش آموز فقط یک توالت دارد و از همان معلمان مدارس دولتی هم استفاده می نماید، کلّی هم پول علاوه بر شهریه به بهانه های مختلف از دانش آموزان می گیرد. البته عدم آگاهی اولیا هم بسیار به مدارس غیردولتی کمک می نماید و هیچ کس هم از خود نمی پرسد که چرا؟»
وی از موانع برقراری عدالت آموزشی می گوید و رفع آنها را لازمه برقراری عدالت می داند. وی می گوید: «تنوّع مدارس و تقسیم آنها به دولتی و غیردولتی، شاهد، نمونه، استعدادهای درخشان و...، ندادن نیروی پشتیبان (معاونین) به مدارس دولتی به بهانه آمار، وجود مدارس چندپایه، مخصوصاً در مقطع متوسطه همچون موانع برقراری عدالت آموزشی است.»
کنکور در جهت حفظ منافع محرومین
سوی دیگر ماجرا و دیدگاه برخی جامعه شناسان قابل توجه است که کنکور را در جهت حفظ منافع طبقات محروم و راه مناسبی برای سنجش سطح علمی کسانی می داند که توان مالی تحصیل در مدارس و دانشگاه های غیردولتی را ندارند. از این منظر، کنکور مفری است برای راهیابی طبقات محروم جامعه به دانشگاه های معتبر و ساخت آینده ای بهتر برای خود، با کمترین بار مالی، به شرطی که رقابت از سطح علمی به سطح مالی تنزل نکند.
روش های جایگزین کنکور
«میلاد دخانچی» در گفت و گو با ایسنا فرآیندی را برای جایگزینی کنکور مطرح می کند. او با طرح این مسئله که دانشکده ها می توانند به جذب دانشجو اقدام نمایند، می افزاید: «این کار بایست توسط دانشکده ها به صورت مستقل و با روش های مختلفی چون آزمون، مصاحبه، شرط معدل، ارائه پروژه و یا حتی آزمون های به اصطلاح «اُپن بوک» برای سنجش سطح علمی دانش آموزان صورت بگیرد.»
وی معتقد می باشد می توان برای جلوگیری از ایجاد تکثر، سیاست های هماهنگی بین دانشکده ها طراحی کرد و می گوید: «در این روش مسئولیت جذب دانشجو بر عهده دانشکده مربوطه و هیئت علمی آن است.»
پذیرش دانشجو و غربالگری علمی
دخانچی تاکید می کند: «ممکن است ظن مسائلی همچون رانت و پارتی بازی ایجاد شود و یک بی اعتمادی به وجود بیاید اما مسئله اینجاست که وقتی ما به هیئت علمی و نخبگان دانشگاهی خود در این سطح اعتماد نداریم، هدف از رفتن به دانشگاه چیست؟! دانشگاه ماهیتا یعنی اعتماد ما به مجموعه نخبگان و افراد فرهنگی کشور، که بی اعتمادی به این قشر حاکی از مشکلات ریشه ای دیگری است همچون فاصله مردم با حاکمیت.»
این پژوهشگر عنوان می کند: «برای همین مشکل نیز میتوان سازوکارهایی طراحی کرد همچون پذیرش یک و نیم برابری دانشجو در سال اول و غربالگری برمبنای سطح علمی در سال دوم و همین طور طراحی یک رنکینگ و سیستم رتبه بندی که سبب ارتقای سطح علمی و انگیزه هیئت علمی برای حساسیت در پروسه پذیرش دانشجو می شود.»
لزوم تغییر استانداردهای قدیمی
به گزاری ایسنا، کنکور در تمام پنجاه سال قبل موافقان و مخالفان بسیاری داشته و همیشه جزیی از مباحث اجتماعی ما بوده است. اینکه تا چه زمانی پروسه کنونی ادامه خواهد داشت و تا کی شاهد تاثیرات مثبت و منفی شکل کنونی آموزش و نحوه ی پذیرش در دانشگاه ها خواهیم بود، یک اراده جدی در سطوح بالا را می طلبد.
مطمئنا نظام فعلی آموزش در ایران و پروسه آماده شدن دانش آموزان برای کنکور بار روانی و مالی بسیاری به نوجوانان و خانواده هایشان وارد میکند که در این تصمیم سازی ها باید لحاظ شود. انرژی و توانی که می توان از آن در جهت پرورش استعدادهای نسل جوان و تربیت نیروی انسانی زبده و خلاق برای نیل به اهداف عالی توسعه ی پایدار بهره جست.
گزارش از: «حیدر کاشف»، خبرنگار ایسنا بوشهر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب